Byliny
„Mimozami jesień się zaczyna…” te „mimozy” z wiersza to w rzeczywistości nawłocie i faktycznie ich intensywnie żółte kwiatostany zwiastują początek jesieni. Pomimo, iż jest to okres melancholii i tęsknoty za mijającymi letnimi dniami i ciepłymi wieczorami, to także czas gdy rośliny wybuchają feerią bajkowych kolorów. Jakby tym bogactwem ogród chciał nas pożegnać na najbliższe miesiące. Drzewa i krzewy ozdabiają barwne owoce, a ich liście przybierają niezwykłe kolory. Ten barwny spektakl uzupełniają jesienne byliny. Przedstawiamy portrety bylin, które rozweselą nam nadchodzące, coraz krótsze, jesienne dni.
Astry bylinowe (Aster) – zwane Marcinkami lub Michałkami. Te rośliny bezsprzecznie królują na jesiennych rabatach. Już od końca lata obsypują się mnóstwem kwiatów w przeróżnych odcieniach fioletu, różu i czerwieni (też bieli), z charakterystycznym żółtym oczkiem. Kwiaty utrzymują się do początku zimy, ich intensywne kolory przyćmiewają inne rośliny. Do bylinowych astrów jesiennych zalicza się kilka gatunków, możemy je podzielić na dwie grupy, w zależności od siły wzrostu. Do astrów niewysokich należą: aster krzaczasty (Aster dumosus), aster gawędka (Aster amellus) i aster wąskolistny (Aster sedifolius), zaś astry jesienne, osiągające znaczne rozmiary to: aster nowobelgijski (Aster novi-belgii), aster wrzosolistny (Aster ericoides), aster nowoangielski (Aster novae-angliae) i aster gładki (Aster laevis).
WYSOKOŚĆ: Niskie astry tworzą kępy wysokości od 20 – 60 cm, natomiast wysokie dorastają do 80 – 160 (180) cm
PORA KWITNIENIA: W zależności od gatunku – od VIII do przymrozków
STANOWISKO: Słoneczne, niewielkie wymagania siedliskowe: gleba średnio żyzna, średnio wilgotna-sucha, znoszą suszę, jednak na suchym stanowisku często atakowane przez mączniaka prawdziwego.
Rudbekie (Rudbeckia). Ta bylina jest w stanie rozświetlić ogród nawet w najbardziej pochmurny dzień. Tworzy bowiem bujne kępy, obsypane złoto-pomarańczowymi kwiatami z dużymi czarnymi oczkami (niekiedy płatki dwubarwne – żółto-brązowe), sprawiając wrażenie, jakby na rabatę stale świeciło słońce. Przekwitłe kwiatostany warto ściąć dopiero wiosną – będą dekorowały ogród także zimą. Do rudbekii bylinowych zaliczają się: rudbekia błyskotliwa (Rudbeckia fulgida), rudbekia naga (Rudbeckia laciniata) i rudbekia lśniąca(Rudbeckia nitida). Są to rośliny mało wymagające, łatwe w uprawie.
WYSOKOŚĆ: Do większych rudbekii zalicza się rudbekię nagą i lśniącą – dorastają one nawet do 2 metrów wysokości! Z kolei rudbekia błyskotliwa tworzy kępy o wysokości 50 – 80 cm.
PORA KWITNIENIA: VII/VIII – do pierwszych przymrozków
STANOWISKO: Słoneczne, gleba przeciętna, średnio wilgotna, a nawet dość sucha.
Dzielżan jesienny (Helenium autumnale). Wysoka bylina, tworząca wyprostowane pędy, na których rozwijają się liczne kwiaty w ciepłych kolorach – żółtym, pomarańczowym, ceglastym, czerwonym i brązowym, istnieją też odmiany o kwiatach dwubarwnych. To rośliny łatwe w uprawie, dzięki czemu jest nieodzownym składnikiem jesiennych kompozycji ogrodowych. Niekiedy wymaga podwiązywania.
WYSOKOŚĆ: 120 – 180 cm
PORA KWITNIENIA: VIII do przymrozków
STANOWISKO: Słoneczne, przeciętna gleba ogrodowa, średnio wilgotna, ale dobrze zdrenowana (nie znosi gleb zalewanych zimą).
Rozchodniki (Sedum). Ozdobę jesiennych rabat najczęściej stanowią dwa podobne do siebie gatunki rozchodnika – rozchodnik okazały (Sedum spectabile) i rozchodnik wielki (Sedum telephium). Od początku września rozwijają one liczne kwiaty w rozmaitych odcieniach różu – od bladoróżowego do purpurowego, a u niektórych odmian także białe, do których chętnie zlatują motyle i inne owady (jest rośliną miododajną). Bardzo atrakcyjnie wyglądają zestawienia rozchodników o różnych odcieniach kwiatów. Na rynku dostępne są także odmiany o barwnych liściach – czerwonych (np. `Purple Emperior`, `Matrona`, `Atropurpureum`), żółtych, bądź pstrych: zielonych z białym brzegiem (np. `Frosty Morn`), żółtych z zielonym brzegiem (np. `Mediovariegatum`), a także trójkolorowych. Zaschnięte kwiatostany zdobią rabaty także zimą.
WYSOKOŚĆ: 40 – 60 cm
PORA KWITNIENIA: VIII/IX do przymrozków. Zaschnięte kwiatostany stanowią ozdobę także zimą.
STANOWISKO: Słoneczne. To roślina o niewielkich wymaganiach siedliskowych – dobrze rośnie na glebach ubogich i średnio żyznych, suchych do średnio wilgotnych, przepuszczalnych.
Zawilec ogrodowy (Anemone japonica). Ozdobą tych roślin są duże, delikatnie wyglądające kwiaty – różowe, fioletowe lub białe, pojedyncze, półpełne lub pełne -zebrane w luźnych kwiatostanach i osadzone na długich łodygach wyglądają jak stado motyli, unoszące się nad kępą liści. Dekoracyjne są też pąki kwiatowe i owoce. Ta roślina pięknie rozjaśni lekko zacienione zakątki ogrodu.
WYSOKOŚĆ: 60 – 120 cm
PORA KWITNIENIA: VIII – X
STANOWISKO: Półcieniste, gleba żyzna, średnio wilgotna-wilgotna, nie przesychająca! W surowe zimy, warto roślinę okryć, szczególnie w pierwszych latach uprawy.
Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea). Ta piękna bylina zakwita wprawdzie już latem, jednak ze względu na piękny kolor kwiatów, stanowi niezwykle cenny element rabat wczesnej jesieni. Najczęściej kojarzona jest z dużymi różowymi (niekiedy wręcz karminowymi) kwiatami z pomarańczowym bądź żółtym środkiem, jednak możemy kupić odmiany także o płatkach białych, pomarańczowych, żółtych, a nawet czarnych! (w rzeczywistości nie ma ona płatków, a jedynie czarne środki, tworzące kwiatostany w postaci czarnych kolb). Kwiaty chętnie odwiedzane są przez motyle. Jest rośliną łatwą w uprawie.
WYSOKOŚĆ: 80 – 100 cm
PORA KWITNIENIA: VI/VII – X
STANOWISKO: Słoneczne, ewentualnie lekko zacienione, gleby dosyć żyzne, umiarkowanie wilgotne.
Nawłoć ogrodowa (Solidago x hybrida) – Tworzy wysokie kępy, niekiedy wymagające podpór. Kwiaty drobne, zebrane w wiechokształtne grona, intensywnie żółte. Dziki gatunek może „wędrować” po ogrodzie, gdyż daje samosiewy – może się więc pojawiać w najmniej oczekiwanych miejscach. Odmiany ogrodowe nie rozsiewają się tak silnie, mają też przeważnie zwarty pokrój i nie pokładają się. To roślina łatwa w uprawie i niezbyt wymagająca. Możemy ją spotkać dziko rosnącą zarówno w miastach jak i na terenach otwartych.
WYSOKOŚĆ: W zależności od odmiany 50 – 200 cm
PORA KWITNIENIA: VII – IX
STANOWISKO: Słoneczne, gleba żyzna, średnio wilgotna-wilgotna.
Słoneczniczek szorstki (Heliopsis helianthoides). Roślina ozdobna ze swoich złocistych kwiatów, pojedynczych, półpełnych bądź pełnych, często zebranych w luźne wiechy. Kwitnie obficie i długo – usuwanie przekwitłych kwiatostanów przedłuża kwitnienie. Jest to roślina łatwa w uprawie, jednak dosyć ekspansywna (rozrasta się i rozsiewa), musimy więc kontrolować jej rozrost. Możemy ją spotkać dziko rosnącą np. na obrzeżach lasów.
WYSOKOŚĆ: 80 – 150 (a nawet 200!) cm
PORA KWITNIENIA: VII do przymrozków
STANOWISKO: Najlepiej słoneczne, znosi też lekki półcień. Gleba żyzna, umiarkowanie wilgotna, dobrze znosi suszę.
Liatra kłosowa (Liatris spicata). Ta bulwiasta bylina zachwyca nas na początku jesieni. Tworzy zwarte kępy wyprostowanych, ulistnionych pędów, na szczytach których rozwijają się kwiaty zebrane w gęste podłużne kłosy (rozkwitające od góry!). Kwiaty przeważnie są różnego odcieniu fioletu, choć istnieją też odmiany o kwiatach białych. Jest to roślina miododajna, lubiana przez motyle.
WYSOKOŚĆ: 60 – 100 cm
PORA KWITNIENIA: VII do końca września
STANOWISKO: Słoneczne, gleba żyzna, umiarkowanie wilgotna i dobrze zdrenowana (zimą nie powinna być wilgotna). Dość dobrze znosi krótkie okresy suszy.
Świecznica groniasta (Cimicifuga racemosa). Nazywana też pluskwicą. Piękna bylina, rozświetlająca stanowiska zacienione i półcieniste. W ciągu lata tworzy kępę ładnych liści, natomiast od lipca zachwyca nas swoimi kwiatami. Kwiaty zebrane są w długie (nawet ponad 50 cm!), smukłe kwiatostany, niekiedy rozgałęziające się. Szczególnie atrakcyjna jest odmiana `Atropurpurea` – charakteryzuje się ciemno purpurowymi liśćmi, z którymi kontrastują biało, lekko zaróżowione kwiatostany. Jest to roślina niezbyt wymagająca i długowieczna, jeśli zapewnimy jej odpowiednie warunki.
WYSOKOŚĆ: W czasie kwitnienia osiąga do 150 – 200 cm
PORA KWITNIENIA: VII – X
STANOWISKO: Zacienione, lub półcieniste (odmiany o purpurowych liściach wymagają więcej słońca), gleba żyzna, stale lekko wilgotna.
Sadziec purpurowy (Eupatorium purpureum). Ta okazała bylina tworzy sztywne, czerwone pędy, na których osadzone są zielone liście. Różowe kwiaty, zebrane w gęste baldachogrona wyglądem przypominają kwiatostany rozchodnika i – podobnie jak on – wabią motyle (roślina miododajna). Pomimo znacznych rozmiarów, roślina nie wymaga podpierania. Roślina łatwa w uprawie, jeśli zapewni się jej wystarczająco wilgotne podłoże, na przykład nad wodą. Ze względu na duże rozmiary polecana jest do sadzenia przy dużych zbiornikach wodnych.
WYSOKOŚĆ: 200 cm
PORA KWITNIENIA: VII – X
STANOWISKO: Najlepiej słoneczne, ewentualnie półcieniste, gleby żyzne i wilgotne.
Kolekcjonerom ogrodowych ciekawostek polecam mniej znane rośliny, kwitnące jesienią:
Topinambur (Helianthus tuberosus). Nazywany też słonecznikiem bulwiastym, lub po prostu bulwą. Nie powinno go zabraknąć w ogrodach tych, którzy lubią eksperymentować w kuchni. Ta, stosunkowo mało u nas znana, roślina ma szerokie zastosowanie zarówno w kuchni (jadalne bulwy), jak i zielarstwie, rolnictwie, a także leśnictwie (sadzona na leśnych polanach stanowi pokarm dla zwierzyny). Jednak nie bez znaczenia są jej walory dekoracyjne – na wysokich sztywnych pędach do późnej jesieni rozwijają się żółte kwiaty, podobne do kwiatów słonecznika. Wprowadzając jednak tę roślinę do ogrodu musimy pamiętać, iż szybko i silnie się rozrasta, może być więc trudna do wyplenienia. Przeważnie sadzona jest przy ogrodzeniach, lub w miejscach gdzie może się swobodnie rozrastać. Jest rośliną bardzo łatwą w uprawie. Stanowi świetną osłonę przeciw wiatrom, a także przeciwerozyjną.
WYSOKOŚĆ: Zwykle osiąga 100 – 200 cm, choć zdarzają się okazy nawet 3,5–metrowe!
PORA KWITNIENIA: VIII do przymrozków
STANOWISKO: Słoneczne. Najbardziej lubi gleby żyzne, przepuszczalne, jednak rośnie w bardzo różnych warunkach – zarówno na suchych piaskach, jak i glebach gliniastych (oby nie podmokłych). Jest odporny na suszę i niskie temperatury.
Zawciągowiec zwyczajny (Ceratostigma plumbaginoides). Ta niewysoka płożąca bylina, przeważnie stosowana jest jako roślina okrywowa. Niebieskie kwiaty pojawiają się pod koniec lata i utrzymują do mrozów. Jej dodatkową ozdobę stanowią liście, przybierające od wczesnej jesieni barwę ciemnoczerwoną.
WYSOKOŚĆ: 30 cm
PORA KWITNIENIA: VIII do przymrozków
STANOWISKO: Słoneczne lub lekko zacienione, gleba przepuszczalna, średnio wilgotna. Jest rośliną odporną na suszę.
Trójsklepka owłosiona (Tricyrtis hirta) – roślina o niewielkich, jednak niezwykle oryginalnych kwiatach – białych z ciemnofioletowymi cętkami, w kształcie przypominających storczyki.
Kwiaty bardzo oryginalne, jednak niewielkie (średnicy 2 cm), zatem aby można było docenić urok rośliny, powinna być ona sadzona np. w pobliżu ścieżek, czy na podniesionych rabatach.
WYSOKOŚĆ: 50-90
PORA KWITNIENIA: VIII/IX do przymrozków
STANOWISKO: Wymaga stanowiska chłodnego, w półcieniu lub cieniu, gleby żyznej, przepuszczalnej, średnio wilgotnej. Nie znosi silnych upałów – w tym czasie należy zraszać liście. Nie lubi też gleby zalewanej zimą. Pomimo egzotycznego wyglądu – roślina dobrze zimuje w naszym klimacie (w mroźne zimy możemy ją okryć).
Na obrzeżu jesiennych rabat warto posadzić rośliny cebulowe (i bulwiaste). Najbardziej znaną rośliną bulwiastą, kwitnącą o tej właśnie porze roku jest zimowit jesienny (Colchicium autumnale) – wiosną wypuszcza rozetę liści, które zamierają latem, zaś od września rozwija duże, bezlistne kwiaty w różnych odcieniach różu, fioletu, a także białe. W sprzedaży są efektowne odmiany pełne. Mniej popularne, jednak również bardzo dekoracyjne są jesienne krokusy, czyli szafrany. Ich kwiaty pojawiają się we wrześniu lub październiku (w zależności odo gatunku), są mniejsze niż u zimowitów, fioletowe, niebieski lub białe z pomarańczowo-żółtym słupkiem. Do najczęściej u nas spotykanych krokusów jesiennych należą: szafran uprawny (Crocus sativus) – znamiona słupków tego właśnie gatunku to znana przyprawa szafran, krokus okazały (Crocus speciosus) krokus turecki (Crocus kotschyanus), oraz krokus kurdyjski (Crocus carduchorum). Zarówno zimowity, jak i krokusy sadzimy na stanowiskach słonecznych, żyznych, wilgotnych jednak przepuszczalnych i dobrze zdrenowanych.
W jesiennych kompozycjach nie może zabraknąć także urokliwych traw ozdobnych, nadadzą one rabatom lekkości. Większość z traw kwitnie właśnie jesienią, a im później – tym piękniejsze barwy przybierają źdźbła. W najwyższym piętrze rabat możemy posadzić miskant chiński (Miscanthus sinensis), Trzcinnik piaskowy (Calamagrostis x acutiflora), czy proso rózgowate (Panicum virgatum). Z traw, osiągających średnie rozmiary (50 – 100 cm) godne polecenia są między innymi: śmiałek darniowy (Deschampsia caespitosa), rozplenica japońska (Pennisetum alopecuroides), czy turzyca buchanana (Carex Buchananii) o rdzawych liściach. Na brzegu rabaty warto posadzić Hakonechloę smukłą (Hakonechloa macra) – stosunkowo nowy u nas gatunek pięknej trawy o kaskadowo układających się liściach, imperatę cylindryczną (Imperata cylindrica) ‘Red Baron’ o liściach czerwono zabarwionych nie tylko jesienią, czy kępki kostrzewy sinej (Festuca cinerea) o niebieskich liściach.
Niektóre rośliny ozdobią jesienną rabatę nie kwiatami, a trwałymi kwiatostanami, dekoracyjnymi owocami, czy jesiennymi barwami liści. Trudno przejść obojętnie obok intensywnie pomarańczowych owoców miechunki rozdętej (Physalis alkekengii), przypominających lampiony – będą one ozdobą rośliny także w zimowe miesiące. Z kolei liście funkii, czy tarczownicy oczarują nas jesiennymi barwami. Funkie (Hosta) przebarwiają się na intensywnie żółto, zaś tarczownica tarczowata(Darmera peltata) na pomarańczowo–czerwono, podobnie jak liście języczki Przewalskiego (Ligularia przewalskii). Obydwa gatunki najlepiej rosną w półcieniu, na glebie żyznej i stale lekko wilgotnej (świetnie czują się koło zbiorników wodnych).
Autor: Agata Zambrzycka
